نگاهی
به زندگی و
زمانهٔ
استاد فرزانه
حضرت آیتاللّه
العظمی
نکونام (مد
ظله العالی)
تولد
و نوجوانی
حضرت آیتاللّه
العظمی
محمدرضا
نکونام (م 1327 ه ش)
در گلپایگان
به دنیا
آمدند؛ اما
دوره کودکی و
نوجوانی و تحصیلات خود
را تا سطح
خارج فقه و
اصول در تهران
گذراندند و از
آن پس تاکنون
مقیم قم میباشند.
اساتید
برجستهترین
اساتید معظمله
عبارتاند از:
امام خمینی
رحمهالله؛در
میان اعاظم و
بزرگانی که
معظمله به آنها
بسیار وابسته
بودهاند و از
آنان بهره
بردند باید از
حضرت امام
راحل
رحمهالله
نام برد
که از همان
نوجوانی ایشان
را از صاحبدلان
بنام و عارفان
محبوب میدانستهاند.
مرحوم
علامه شعرانی
(در تهران)
مرحوم الهی
قمشهای (در
تهران)
مرحوم سید
ابوالحسن رفیعی
قزوینی (در
تهران)
علامه
طباطبایی (در
قم)
مرحوم
آخوند ملاعلی
همدانی ـ
مشهور به ملأ
علی معصومی
(در همدان)
حضرت آیتاللّه
گلپایگانی (در
قم)
مرحوم آمیرزا
هاشم آملی (به
مدت 16 سال در قم)
حضرت آیتاللّه
اراکی (به مدت 9
سال در قم)
مرحوم آقا
مرتضی حایری
(به مدت 16 سال در
قم).
در میان
اساتید قم، بیشترین
تأثیر را از
مرحوم آقا
مرتضی حایری
پذیرفتند؛
چرا که ایشان
متخلق، با غیرت،
اهل عمل،
مردمی، باصفا
و به تمام
معنا عالمی
الهی و ربانی
بود.
انس
با قرآن کریم
نخستین
تخصص ایشان
بعد از توحید
و معرفت حق،
قرآن کریم است
و برای هیچ
کتابی حتی
کتابهای ابنسینا
و ملاصدرا در
فلسفه، ابن
عربی و قونوی
در عرفان و
جواهر و مکاسب
در فقه که
تمامی آن را
تدریس کردهاند،
همچون قرآن کریم
وقت نگذاشتهاند.
ایشان در میان
کتابها تنها
به قرآن کریم
انس دارند و
برای تحصیل،
تدریس، تحقیق
و زندگی، علوم
انسانی و حتی
تجربی و نیز سیر
و سلوک، کتابی
را در حد قرآن
کریم نمیبینند.
تفسیر منحصر
به فرد «هدی» گویای اهتمام
معظمله به
قرآن کریم میباشد.
تدریس
آیتاللّه
العظمی
نکونام (مد
ظله العالی) بیش
از چهل سال
است که در
حوزهٔ مقدس قم
درس میگویند.
معظمله برخی
از روزها تا
چهارده درس را
تدریس مینمودند.
درسهای معظمله
غیر از کتابهای
رایج حوزوی از
مقدمات تا پایان
سطح فقه و
اصول چنین
بوده است:
تفسیر
قرآن کریم
خارح فقه
خارج اصول
اسماء
الحسنی
عرفان
محبوبان
مصباح
الانس
شرح منازل
السائرین
شرح فصوصالحکم
تمهید
القواعد
دانش ذکر
دانش سلوک
معنوی
شناخت
فرشته و جن
خارج
فلسفه
الاسفار
الاربعه
شرح
منظومه
شرح
اشارات
فلسفهٔ
اخلاق
فلسفهٔ حقوق
دانش
استخاره با
قرآن کریم
روانشناسی
و طب
جامعهشناسی
فلسفی
اقتصاد
اسلامی
دانش
اشتقاق
مطول
مقامات حریری
معلقات
سبعه
مبارزات
انقلابی
حضرت آیتاللّه
العظمی
نکونام (مد
ظله العالی)
در چهاردهسالگی
و از سال چهل و یک
به قیام مردمی
حضرت امام خمینی قدسسره پیوست. در
راستای اندیشه
و نیز الگوی
زمانه، حضرت
امام
رحمهالله برای ایشان
حکم پدر را
داشت و وی به ایشان
بهخاطر صفای
باطنی که
داشتند عشق میورزیدند.
ایشان با آقای
پسندیده و نیز
بهویژه با دیگر
برادر حضرت
امام
رحمهالله،
آقای هندی که
در تهران
بودند ارتباط داشتند
و فعالیتهای
خویش را از طریق
آن دو بزرگوار
هماهنگ مینمودند.
فراهم کردن
برخی از
امکانات خاص و
ویژه با ایشان
بوده است.
با
مأموران
ساواک، درگیری
و گریزهای
فراوان داشتهاند
و مورد تعقیب
و بازداشت
قرار میگرفتند
اما ساواک هیچ
گاه نمیتوانست
مدرک و سندی علیه
ایشان بیابد؛
چرا که درسهای
فراوان ایشان
پوششی برای
مبارزات و
فعالیتهای
انقلابی و تبلیغی
علیه رژیم ستمشاهی
در زمینههای
بسیاری بود و
ساواک همواره
ایشان را
مشغول تدریس میدیده
است و راه برای
انکار کلی و
دورسازی خود
از ماجرا در
پوشش درس و
بحث فراوان قابل
باور بود.
ایشان در
راستای
مبارزات
انقلابی،
سفرهای تبلیغی
فراوانی به
شهرها و مناطق
گوناگون
داشتهاند. از
آنجا که ایشان
روانشناسی و
جامعهشناسی
شهرهای ایران
را خوب میدانستند،
مردم هر منطقه
بهویژه در
تجمعات مردمی
بر علیه نظام
ستمشاهی از ایشان
استقبال
فراوانی
داشتهاند؛
چنانچه در
کرمان،
تظاهراتی دویستهزار
نفری را راه
انداختند. همچنین
رسیدگی به دو
بندر امام خمینی
و کیش در
ابتدای پیروزی
انقلاب اسلامی
با ایشان بوده
است. معظمله
در فرو نشاندن
غائلهٔ منطقهٔ
اسفراین نیز
نقش اصلی
داشتند. برخی
از خاطرات سیاسی
و مبارزاتی
معظمله، در
کتابی با
عنوان «رونق
فرازندگی»
برای نخستین
بار آمده است.
پیش از این نیز
برخی از
خاطرات معظمله
با عنوان
«حضور دلبران»
چاپ شده است.
نگارش
و تألیف
حضرت آیتاللّه
العظمی
نکونام (مد
ظله العالی)
نگارش را از
نوجوانی شروع
نمودهاند. کتاب
«اخباری و
اصولی چه میگویند؟»
در رد بر
«اخباریگری»
و داوری میان
مکتب فکری
آنان و اصولیان،
نخستین نوشتهٔ
ایشان است.
نگارش کتاب،
همواره عمدهترین
کار معظمله
بوده و بیشترین
وقت را از ایشان
گرفته است.
پیشبینی
میشود شمار
دانشنوشتههای
علمی معظمله
بالغ بر 800 اثر
برسد. بخش
اعظمی از این
تألیفات هنوز در
مرحلهٔ آمادهسازی
برای چاپ یا
تکمیل است و
منتشر نشده
است. هیچیک
از این کتابها
به مسائل
تکراری و غیر
ضروری دین و
جامعه نمیپردازد،
بلکه اساسیترین
و تأثیرگذارترین
مسائل حیات
معنوی و اخروی
و نیز نظام عقیدتی
یا علمی انسانها
را در تمام
حوزههای
علوم انسانی و
همچنین اموری
که بیشترین
نقش را در
جامعه دارد،
برمیرسد.
تاکنون 192
جلد کتاب از ایشان
منتشر شده و 150
عنوان کتاب دیگر
نیز برای نشر
آماده میباشد.
این کتابها
در حوزههای
مختلف دینپژوهی
اعم از فقه، اصول،
تفسیر و قرآنشناخت،
معرفت دینی و
باورهای
اعتقادی،
عرفان،
فلسفه، جامعهشناسی،
اقتصاد، تاریخ
و سیره، سیاست،
روانشناسی،
علوم تربیتی،
علوم معنوی و
مغیبات،
استخاره، تعبیر
خواب، شعر،
موسیقی،
زنان، حوزههای
علمی و تبلیغ
دینی است.
برخی از
برجستهترین
این آثار
عبارت است از:
توضیح
المسایل (2 جلد)
تفسیر
هدی (4 جلد)
فقه
غنا و موسیقی (7
جلد)
تحریر
التحریر (3 جلد)
حقیقهالشریعة
فی فقه العروة
(2 جلد)
بلندای
فقه شیعه (9 جلد)
مناسک
حج
احکام
پزشکی
قمار
حقوق نوبنیاد
(2 جلد)
جامعهشناسی
عالمان دینی
آیه آیه
روشنی
سیر سرخ (3
جلد)
دانش
استخاره با
قرآن کریم (5
جلد)
امتیاز
تألیفات
بزرگترین
امتیاز این
کتابها،
مبارزه با پیرایههای
سنتی و نوآوری،
تولید علم و
از سر تحقیق
سخن گفتن است. معظمله تقیه
در دانشهای
بشری را روا
نمیدانند؛
چرا که دنیا
به سرعت در
حال رشد علمی
است و روزی میرسد
که به احکام
فاقد دلیل و
حجت، از
نظرگاه علم
اشکال میکند
و آن را به باد
نقد و انتقاد
میگیرد. آثار
معظمله تمامی
حوزههای
علوم انسانی و
اسلامی و نیز
حوزهٔ طب،
بهداشت، تغذیه
و برخی علوم
پزشکی را پوشش
میدهد و با
نوآوری و نظریهپردازی
در این حوزههای
علمی، حراست
از این علوم
را رصد مینماید
تا بر پایهٔ
عقلانیت و
معنویت شیعی و
منابع نقلی
درست شرعی،
راه را برای
مهندسی فرهنگ
شیعی و
ساماندهی
حوزهٔ تولید
علوم و به دست
آوردن تمدن
هماهنگ با تدین
بگشاید.
مبارزه با
پیرایههای
بهجا مانده
از حاکمیت
استبدادی
شاهان و سلاطین
و مستکبران و
نیز سیاستهای
استعماری و نیز
آنچه که از دین
اسلام نبوده و
تلقی دین از
آن میشده بهویژه
سنتهای
اشتباه بهجا
مانده از حاکمیت
خلفای جور عرب
و نیز شناخت پیرایههای
حاصل از سیطرهٔ
صنعت بر علم یا
آنچه که
خواست کارتلهای
اقتصادی بوده
و به عنوان
علم تبلیغ میشده
است و با ضعف
مراکز علمی و
حوزههای دینی
و ضعف فرهنگ
اجتماعی،
مسلّم و مقبول
افتاده است،
مهمترین هدف
این تألیفات میباشد.
انتشار این
کتابها میتواند
گامی بلند برای
پالایش متنهای
درسی حوزهها
و مراکز
دانشگاهی و
نقد تفکر رایج
باشد که پسامد
آن، تحولی بنیادین
را در حوزههای
علمی و مراکز
دانشگاهی ایجاد
مینماید. ما
در زیر به مهمترین
خصوصیات این
دانشنوشتهها
در هر یک از
حوزههای
دانش اشاره مینماییم:
تفسیر
قرآن کریم
تدوین روش
تفسیری انس با
هر آیهٔ شریفه
و ارایهٔ تفسیر
نوآور «تفسیر
هدی» و نقد سبک
تفسیری و برخی
از دادههای
تفاسیر مهمی
چون «المیزان»
و مانند آن،
که تاکنون
چهار جلد آن
منتشر شده
است.
جامعهشناسی
یکی از
علوم مورد نیاز
برای استنباط
احکام دینی و
نیز مدیریت
جامعه، «جامعهشناسی»
است؛ بهویژه
اگر این علم،
با نگاه جزیینگر
و منحصر به
جامعهٔ غربی
نباشد و گزارهها،
فرمولها و
آزمونِ درستی
آنها، به
اعتبار بستر
جامعهٔ ایرانی،
بومیسازی
شده باشد و نیز
جامعهشناسی
با رویکرد جریان
آزاد فلسفی
ژرفنگر
ارائه گردد که
در جست و جوی ریشههاست
بیفتد؛ آن هم
فلسفهای که
بر پایهٔ منطقی
قوی باشد.
جامعهشناس
برای آن که
بتواند هویت
جامعه را
شناسایی کند و
در تعریفهای
خود، فصل
مقوّم گروههای انسانی
را بیابد و
نسخههای
متناسب بدهد،
نیازمند «روانشناسی
جمعی» است.
فقیه با
قدرت علمی و
در دست داشتن
جامعهشناسی
و روانشناسی
لازم، به ردهبندی
احکام برای
گروههای
متفاوت
اجتماعی میپردازد
و چنین نیست
که یک حکم فقهی
برای تمامی
گروههای
حامعه در
موضوعی واحد
دهد. توجه به این
نکته، سبب
شناسایی پیرایههای
فراوانی در
فتاوای موجود
میگردد. این
نظریه با تمامی
ابعادی که
دارد و نیز با
ارایهٔ طرحهای
مورد نیاز برای
ارتقای سطح
علمی و فرهنگ
معنوی روحانیان
و تحول کارآمد
حوزهها، در
کتاب «جامعهشناسی
عالمان دینی»
توضیح داده
شده است.
علم
حقوق
پیرایهزدایی
از دانش حقوق
و نیز نقد
تفکرات رایج
در رابطه با
نحوهٔ حاکمیت
و مدیریت دینی
که در سی سال
گذشته طرح شده
و ارایهٔ دکترین
جدید برای
مهندسی و مدیریت
نظام جمهوری
اسلامی با
عنوان «حقوق
نوبنیاد» و نیز
تبیین فلسفی
بحث آزادی که
در همین کتاب
و در دو جلد
منتشر شده
است.
مهندسی
اقتصاد اسلامی
مهندسی دقیق
و همهجانبهٔ
اقتصاد اسلامی
که تاکنون در
جایی تدوین
نشده است؛
اقتصادی که
چارچوبها و محتوای آن
برآمده از
مکتب اسلام
است؛ نه از
کاپیتالیسم و
سوسیالیسم.
سیستم
قضای اسلامی
مهندسی سیستم
قضای اسلامی
متفاوت از سیستمی
که هماکنون
رایج است و
مستند به دلایل
فقه.
سیاست
و مدیریت
نظریهپردازی
دربارهٔ
مسائل نظام
اسلامی و
الزامات و نیز
چالشهای پیش
روی آن. معظمله
بسیاری از
دکترینهایی
که راجع به
مسائل کلان
کشور مطرح میشود
را قبول
ندارند؛ چرا
که هم شناخت
طرّاحان آن
نسبت به
انقلاب را ضعیف
میدانند و هم
حضرت امام رحمهالله
را آنگونه که
باید نمیشناسند.
بسیاری از
صاحبان چنین
دکترینهایی
در متن انقلاب
نبودهاند و
چکیدهٔ
انقلاب نیستند،
بلکه چسبیده
به آن هستند.
برخی از این
طرحها در
کتابهای سیاسی
خود مانند
«انقلاب اسلامی
و جمهوری
مسلمانان» و
«حقوق نوبنیاد»
بیان کردهاند.
عرفان
تدوین
عرفان ولایی و
محبوبی شیعه و
بازپیرایی
فرهنگ عرفانی
رایج در حوزهها
از دادههای
کلامی اهلسنت
با شرح
و بازاندیشی
منابع اولی
عرفان؛ مانند
شرح مصباحالانس
فناری، شرح
فصوصالحکم قیصری،
تمهید
القواعد اینترکه و
شرح منازلالسائرین
کاشانی. کتابهای
گفته شده دارای
شرح کاملی است
که مجموع آن
به بیش از
پنجاه جلد
کتاب میرسد
که از آن همه،
تنها سه جلد
شرح منازل
السائرین با
عنوان «سیر
سرخ» منتشر
شده است. همچنین تدوین
عرفان عملی و
برنامهٔ
روشمند سیر و
سلوک که با
عنوان «دانش
سلوک معنوی»
به چاپ رسیده
است.
فلسفه
بازپیرایی
و شرح و نقد
فلسفهٔ رایج
صدرایی که
شمار جلدهای
آن به بیش از
چهل جلد کتاب
میرسد و تاکنون
چیزی از آن
منتشر نشده
است. این شرح
نقادانه، بسیاری
از اصول مبنایی
این فلسفه را
به تفصیل و با
صبر و بردباری
خاص، رد نموده
و معرفت جایگزین
آن را در تمامی
سرفصلهای این
فلسفه آورده
است.
ادبیات
ارائه ادبیات
مبتنی بر
فرهنگ قرآن کریم
بهویژه دانش
اشتقاق که با
ادبیات رایج
اهلسنت
تفاوتهای
آشکار دارد که
کتاب نخست آن
با عنوان «فرهیخت ادبیات»
در حال آمادهسازی
برای نشر میباشد.
موسیقی
تدوین
مباحث فقهی و
تاریخی موسیقی
و نیز گزارههای
موسیقیدرمانی
و فلسفهٔ موسیقی
با عنوان «فقه غنا و
موسیقی» در
هفت جلد که
آرای تمامی فقیهان
عصر غیبت در
رابطه با غنا
و موسیقی را
بررسیده است و
پیرایههای
مطرح در این
حوزهٔ فرهنگی
و پر سر و صدا
را تبیین و
نقد کرده است.
همچنین کتاب
«منطق
موسیقی» روانشناسی
و پدیدهشناسی
صوت و صدا و
مغالطات فقهی
این حوزه را
خاطرنشان شده
است.
کتاب
زن
تدوین
کتاب زن و
بررسی تمامی
ابعاد روانی،
فلسفی، فقهی
شخصیت زنان و
سرفصلهای
مربوط به آنان
با نقد و داوری
کتابهای سهگانهٔ
شهید مطهری و
نیز نقد کتاب
«زن در آینهٔ
جمال و جلال»
که تاکنون چیزی
از آن منتشر
نشده است. همچنین
مهندسی فرهنگ
پوشش و عفاف و
روابط زن و
مرد در جامعه
مبتنی بر روانشناسی
و جامعهشناسی
دقیق جامعهٔ ایران
که بعضی از
مباحث آن در
کتاب «غناخوانی
زنان» آمده
است.
غربشناسی
نقد فرهنگ
غرب و تبیین سیاستهای
کلان و عمدهٔ
این فرهنگ با
ارایهٔ راهکارهای
تعامل با آن و
نیز پیشبینی
آینده و سیاستهای
راهبردی آنان
در کتاب «خط ریل غرب».
دانش
ذکر
تدوین
دانش ذکر و
علمی نمودن
«ذکردرمانی»
در قالب دو
جلد کتاب با
عنوان «دانش
ذکر»، که برای
انتشار آماده
است.
دانش
زندگی
مهندسی
سبک زندگی علمی
اسلامی با
عنوان «دانش
زندگی» در هفت
جلد.
اسماءالحسنی
تدوین
دانش مهجور «اسماء
الحسنی» در بیست
جلد که مفهوم،
معنا، آثار،
خواص و احکام
اسمای الهی را
به صورت علمی
ارائه نموده
است.
دانش
استخاره
تدوین
منطق فهم
استخاره با
قرآن کریم که
با عنوان «دانش
استخاره» در
پنج جلد منتشر
شده است و
خرافهزدایی
از این حوزهٔ
علم باطنی.
تسخیر
پدیدههای غیبی
تبیین راهکار
تسخیر پدیدههای
غیبی مانند
اجنه و
فرشتگان و نیز
نحوهٔ قرب به
پدیدههای
ماورایی و
خرافهزدایی
و خاطرنشانی
باورهای
نامعقول در این
زمینه.
بهداشت،
درمان و دانش
پزشکی
تدوین
بهداشت، طب
سنتی و تغذیهٔ
سالم با ارایهٔ
نقدهای وارد
بر پزشکی رایج
بهویژه بخش
جراحی آن و
تدوین رسالههای
تخصصی با هدف
تبیین احکام
شرعی بهگونهای
که با گزارههای
درست علوم روز
همخوانی
داشته باشد؛
مانند «احکام
پزشکی».
اثرشناسی
پدیدههای
مادی
تدوین
روانشناسی حیوانات
و نیز گیاهان
و آثار و خواص
مواد خوراکی و
نیز انواع سنگها،
کانیها و دیگر
پدیدههای
مهم طبیعی
مبتنی بر بینش
شهودی و حکم ویژهٔ
هر پدیده.
روانشناسی
خلق و خوهای
انسانی
تدوین
روانشناسی
خلق و خوهای
انسانی و
رفتارهای
مبتنی بر لایههای
باطنی انسان.
منطق
فهم علوم
تدوین
منطق فهم علوم
و ارایهٔ سیستم
مشترک در میان
تمامی علوم تجربی
و انسانی و اینکه
یافت تخصصی یک علم،
راه بشر را
برای رسیدن به
تمامی علوم
هموار مینماید.
دانش
تفضیل الانبیاء
تدوین
دانش «تفضیل
الانبیاء» که
به مقایسهٔ
کمالات و قدرت
علمی و معنوی
میان پیامبران
الهی میپردازد
و پیرایه زدایی
و خرافه زدایی
از شخصیت
انسانی الهی
آنحضرات.
شعر
معظمله
از شش سالگی
شعر میگفتهاند.
دیوان ایشان
تاکنون دارای
28000 بیت در قالب 99
جلد کتاب میباشد.
«نقد
صافی» دیوان
خواجه حافظ شیرازی
را استقبال
نموده و دادهها
و کاستیهای
عرفان محبی آن
را بر اساس
دستگاه عرفان
محبوبی به
زبان شعر نقد نموده
است. تخلص ایشان
در شعر «نکو» میباشد.
|