ميثاق

نوشتار حاضر شصت و چهارمین مویه از مجموعه شعری «کلیات دیوان نکو» است که دربردارنده ی چهل غزل از سروده های حضرت آیت الله العظمی نکونام مدظله العالی با عناوین و موضوعات زیر است:

تو همانى، دم‏به دم ، جانم به فداى تو، غزل حسن تو، دل و دل، حريف لوده‏كش، بميرم، ترياك و شراب، زلف پريشان تا به كى؟، انتظار تا كى؟، سراب، ايام كاهلى، خوش بود، سايه‏ى غربت، دولت دويى، جمال حقيقت، بى‏خبرى، ماه بيابانى، رؤياى جدايى، نصرت بيچارگان، چهره‏ى جانان، ماه دو عالم، بى‏همتا، چنگ اجل، عطر شوق، كشاكش دهر، رداى من، قوت روز و شب، به به، عمر كوتاه ظالم، مرگ، دود و دم، جمع هستى، نمانده، دورنماى توحيد، چند قنارى، خرمن هستى، تو هستى، خاطره‏ى جانم.

محبوبان الهى وجود هر پياله و درون و برون هر كاسه ا‏ى را با ديد حقى دل حق تعالى ديده‏اند و آن را حق تعالى يافته‏اند. حق تعالى عصمت دارد و براى كسى ظلمى ندارد. آنان يار خويش را جمال هستى و كشور امن او ديده‏اند:

اى دلبر پاكم تو به من خط امانى

هستىِ دو عالم تويى و جان جهانى

محبوبان تمام تعين و تعين تمام كمال را در دل هر پديده و ذره‏اى مشاهده مى‏كنند و تمامى كمالات هستى را به صورت يك‏جا در تمامى پديده‏ها مى‏يابند و در اين رؤيت، تنها چشم بر هويت حق دارند:

گر عاشق روى همه هستم، همه از توست

بى‏پرده بگويم، تو همينى و همانى

آنان لطف وصول و صفاى رفاقت و دوستى را تنها در مطلق وجود يافته‏اند و كشته‏ى آن صفاى عشقِ پاك مى‏باشند. مقام ذات حق تعالى تنها پناه‏گاه كشنده‏اى است كه مى‏شود در بى‏تعينى مهر و عطوفت آن آرام گرفت. خنكاى آيين عشق و صفاى سادگى در آن‏جاست كه لمس و ذوق مى‏شود:

من كشته‏ى يك لحظه وصال توام، اى دوست!

اى كاش مرا از بر اين عشق نرانى

آنان به راهى غم‏انگيز و پر سوز مى‏روند كه كسى را ياراى قدم گذاشتن در آن هيمنه‏ى سخت و درد سهمگين نيست:

دل مرده نى‏ام، گرچه كه پيرم ز غم دهر

برد از سر و رويم غم تو، رنگ جوانى!

محبوبان تمام خويش را به تمام حق باخته‏اند و چيزى برايشان باقى نمانده است تا آن را به غيرى دهند و به هيچ وجه غيرى نمى‏بينند و اگر هم نفس مى‏كشند آن تعين ظهور حق است كه مى‏كشند و روح و روان آنان وصول به هويت بى‏تعين حق تعالى است:

افسرده نگردم ز سر رنج و غم غير

تا آن كه ببينم تو به من روح و روانى

اعتماد به محبوبان بسيار سخت، صعب و مستصعب است و بيش‏تر مورد رد و انكار قرار مى‏گيرند تا پذيرفته. افراد عادى نسبت به گفته‏ها و كردار آنان دلواپس و بدنر هستند. هم‏نشينى و شنيدن سخن محبوبان بسيار سخت و به تعبيرى، صعب و مستصعب است و جان شنونده را با هر آن‏چه در روان وى هست از او بارها و بارها مى‏گيرد:

من مستم و ديوانه‏ام از كفر و بسى ننگ

بيگانه‏ام از رد و قبول همگانى

عشق پاك و عارى از هر گونه غيريت ماجراى محبوبان است. زجر و سوز و غم براى محبوبان است كه بسيار شيرين است ودر لهيب غم جانكاه خود، گويى غمى آن هم به اين شيرينى ندارند. آنان خدا را به وجد مى‏آورند و آن‏قدر از بلاها استقبال مى‏كنند كه هر كسى را به تسليم مى‏كشند طورى كه گويى خداوند هم ديگر نمى‏خواهد براى آنان بلايى بفرستد:

تنها به تو مايل شده دل، بى‏خبر از غير

چون گشته تهى از غم و هر باقى و فانى

محبوبان اگر فرياد «أنا الحق» دارند، همانند گفته‏ى منصور نيست كه از انانيت باشد، بلكه اين هويت حق و مسماى اوست. «أنا» اسم ذات و اسم هويت است كه با هر پديده‏اى حتى منصور هست و اين همان است كه بر موسى نهيب نديدن وارد مى‏آورد. محبوبان نخوانده بر حق تعالى سجده مى‏آورند و هيچ گاه نگاه آنان را به جبل طور حواله نمى‏دهند، بلكه همواره بر دل حقى خويش بوده است كه حق تعالى را پيوسته مى‏نگرند بدون آن كه پاره پاره شوند يا به غشوه افتند؛ چرا كه هستى خويش به كلى از دست داده‏اند و چيزى ندارند تا آشفته شود و از دست رود:

فرياد «أنا الحق» زنم از سينه‏ى پر سوز

منصورم و موسى زده‏ام بانگ «ترانى»

محبوبان الهى تمام تعين خويش را در هم شكسته‏اند و بدون جبه و جهت خلفى و بى‏تعين شده‏اند و جبه‏اى جز ذات و مقام «هو» براى آنان نيست. دل آنان سينايى است گسترده در هر جايى، كه طور رؤيت در آن است:

بى‏جبّه زنم دم ز حق و ديدن رويش

طور دل من، رسته ز هر ملك و مكانى

تعين قفسى است بر محبوبان. آنان در مقام تعين، غير از وصول به ذات بى تعين حق تعالى چيزى نمى‏خواهند كه او اول و آخر است. وصول به مقام بدون اسم و رسم، ريختن هر نام و نشان را مى‏طلبد و آنان تمامى كمالات خود را به حق تعالى واگذار كرده‏اند:

اى ماه من، اى شهره‏ى آفاق دو عالم!

بشكن قفسم، رفته‏ام از نام و نشانى

محبوبان خلوت پنهان و صفاى شكستن تعين را مى‏خواهند و دردى جز فراق و سوزى جز هجر احساس نمى‏كنند و با آن كه خستگى را خسته دارند، درد را به ناله و غم را به فرياد وا مى‏دارند، فراق از مقام ذات حق تعالى آنان را خسته و آشفته مى‏سازد! بايد توجه داشت ديدن خدا آن گونه كه هست و در بلندا و اوج زيبايى كه پر هيبت مى‏نمايد تنها توسط محبوبان ممكن است:

جانا ببر اين دل به خط خلوت پنهان

آشفته‏ام و خسته‏ام، اين قصه تو دانى!

غم و دردى كه محبوبان دارند بر حقيقت عشق وارد مى‏شود. آن كس كه درد عشق و سوز هجر دلش را دريده باشد، معناى اين درد شيرين براى وصول و پرده‏گشايى از رخ زيباى يار را مى‏شناسد:

يا آن‏كه بكُش اين همه شوق و شرر دل

يا باز نما بر دل من چهره زمانى

بزم آنان از صبح ازل رونق داشته است. آنان با حقيقت بدون تعين همراه هستند. حقيقتى كه دل و عقلى باقى نمى‏گذارد تا زبان ظاهر را به شكر كه واقعيتى خلقى و فعلى است بكشاند:

برده دل و عقلم ز سر بزم دم صبح

كى بوده نكو درصدد شكر زبانى

جانم به فداى تو

دستگاه: دشتى گوشه‏ى مناسب و مورد پسند: سلمك

وزن عروضى: مستفعلُ فاعلاتُ مفعولاتن

مفعول مفاعلن مفاعيلن فع

ــ ــ U U ــ U ــ U ــ ــ ــ ــ

بحر: هزج مثمن اضرب مكفوف مجبوب

اى چهره‏ى باطنى كه خود پيدايى

بر من تو امام و سرور و مولايى

من پير غلامِ توام اى سرور من

من ديده‏امت كه هر زمان با مايى

تو صاحب و سرورى همه عالم را

مستِ رخ زيباى تو هر زيبايى

ممكن شود از چشم توام ديدارى؟!

اى نور دو چشم من و هر بينايى

مظلومى و بر ستم‏گران دشمن، تو

هم ياور مظلوم به هر غوغايى

در ملك و مكان تويى بقاى هستى

جانم به فدايت كه چنين والايى

حق جلوه نمود و تو شدى ظاهر او

با آن كه يكى هست تواش همتايى

در كنگره‏ى قسمت «حق»، قاسم تو

آيينه‏ى حق به گنبد مينايى

اى شير خدا، حيدر كرّار، على عليه‏السلام

معراج تويى، طور تويى، سينايى!

تو صاحب ذوالفقارى، اى شيرافكن

دين از تو گرفته رونق و معنايى

لبيكِ «حق» از تو شد به معراج بلند

بر چهره‏ى حق تو صورت و سيمايى

با آن كه نگويمت «خدا»، اى مولا

حقى به نكو كه خود به حق آوايى

خداى را سپاس