بينش عرفانى

كتاب حاضر دربردارنده‏ى پنج مصاحبه با موضوع عرفان است. اين مصاحبه‏ها را گروه اخلاق و تربيت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامى دفتر تبليغات قم، همايش چهره‏هاى درخشان، راديو فرهنگ و روزنامه‏ى خراسان انجام داده‏اند.

بينش يكم :

رابطه‏ى عرفان نظرى و عملى از نظر فلسفى و عملى

    تفاوت اخلاق عرفانى و اخلاق صوفى‏گرى

    پايه‏هاى عرفان راستين

    ويژگى‏هاى عرفان ناب شيعى

    تدوين عرفان شيعى

    ولايت عامه‏ى همه‏ى عرفا

    تشكيل بانك اطلاعات عرفانى

    اشكالات كتاب‏هاى عرفانى

    راه‏يابى تعصب به بحث‏هاى علمى

    مراتب نظام آموزشى عرفان

بينش دوم :

عرفان در مكتب اهل بيت عليهم‏السلام

بينش سوم :

نزاع عقل و عشق با نگاه به دعاى عرفه

بينش چهارم :

جايگاه عرفه و رابطه‏ى آن با عيد قربان با نگاه خاص

بينش پنجم :

زلال عرفان و جام بلورين عقل و علم

در مصاحبه‏ى راديو فرهنگ از عرفان حضرات چهارده معصوم عليهم‏السلام ، پيشنيه‏ى عرفان اسلامى و تفاوت آن با ديگر عرفان‏ها، بررسى داده‏هاى عرفانى دعاى عرفه و عشق در وادى خونين كربلا گفته شده و روزنامه‏ى خراسان اهميت و جايگاه روز عرفه و اعمال آن و نيز محتواى بلند و عارفانه‏ى دعاى عرفه را موضوع مصاحبه‏ى خود قرار داده و همايش چهره‏هاى درخشان نيز در مصاحبه‏ى خود از چيستى عرفان و مؤلفه‏هاى عرفان واقعى و نيز از نزاع عقل و عشق و فقه و عرفان پرسيده است. شايان ذكر است اين كنگره به نام عارف شهير حضرت آيت‏اللّه‏ سيد على آقا قاضى طباطبايى قدس‏سره برگزار شده بود كه به اين مناسبت، در خصوص آن بزرگوار نيز مطالبى طرح گرديده است.

اما مصاحبه‏ى نخست كه كارِ گروه اخلاق و تربيت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامى دفتر تبليغات قم است كاستى‏ها و آسيب‏هاى عرفان نظرى و تأثير آن بر عرفان عملى را به بحث مى‏گزارد. اين مصاحبه براى نخستين بار، در اين كتاب نشر عمومى يافته است.

در بخشی از این مصاحبه چنین می خوانیم:

عرفان بر دو قسم نظرى و عملى است. از نظر فلسفى، عرفان عملى فرع بر عرفان نظرى است؛ يعنى ارزش هر عملى به انديشه‏ى آن عمل است؛ از اين رو هم در فلسفه و حكمت و هم در عرفان، ارزش عرفان عملى و نيز ارزش حكمت يا فلسفه‏ى عملى به عرفان نظرى و فلسفه‏ى نظرى است. بر اين اساس عرفان عملى به خودى خود هيچ موقعيتى ندارد و اين عرفان نظرى و بلنداى آن است كه عرفان عملى را ارزش و موقعيت مى‏دهد و آن را منتج مى‏سازد.

براى نمونه، در فضيلت كردار حضرت اميرمؤمنان عليه‏السلام در روايت است: دو ركعت نماز يا ضربت شمشير ايشان در روز خندق برتر از عبادت ثقلين (جن و انس) است. برترى تمامى كردار حضرت اميرمؤمنان عليه‏السلام كه در اين روايات تنها دو نمونه از آن ذكر شده است و عموميت دارد از تعداد ركعات نماز نيست، نماز كه همين ركوع و سجود خاص است، اين برترى براى معرفتى است كه آقا اميرمؤمنان عليه‏السلام نسبت به عبادت و حقيقت داشته‏اند. معرفتى كه حضرت اميرمؤمنان عليه‏السلام آن را اين گونه بيان مى‏فرمايد:«مَا عَبَدْتُكَ خَوْفا مِنْ نَارِكَ وَلاَ طَمَعا فِي جَنَّتِكَ وَلَكِنْ وَجَدْتُكَ أهْلاً لِلْعِبَادَةِ فَعَبَدْتُك». ارزش عرفان عملى يا فلسفه و حكمت عملى متفرع بر نظر و دانش آن كار است.

يكى از عواملى كه سبب شده عرفان عملى رواج و رونقى نگيرد و آن‏چه كه هست نيز نتيجه نبخشد اين است كه آنان كه به عرفان عملى روى مى‏آورند در عرفان نظرى كارى نكرده‏اند و قوت اعتقادى و باور صحيح ندارند. عرفان عملى بيش‏تر قابل احساس و تجربه است تا عرفان نظرى. گزاردن نماز، داشتن چله، ركوع و سجودهاى طولانى بهتر خود را نشان مى‏دهد تا معرفت كه به دست نمى‏آيد و ملموس نمى‏باشد.

حوزه‏ها نيز در اين دانش ضعيف هستند و از آثار و آسيب‏هاى اين ضعف آن است كه علما، بزرگان، مجتهدان، فلاسفه و عرفا نمى‏توانند بيان كنند خدا چيست و كيست و پاسخى در خور براى آن ندارند و گفته‏هاى آنان بيش‏تر تعبد و تقليد است تا تعقل و ارايه‏ى تصويرى درست از خداوند به مخاطب. گويا خداوند منطقه‏ى ممنوعه است. ما حتى براى بچّه‏ها و كودكان نيز نتوانسته‏ايم تصويرى روشن از خداوند داشته باشيم و آنان را در ابهام مى‏گذاريم. عمل فرع بر معرفت است و تا به كارى معرفت نباشد، عمل به كار نمى‏آيد و اجرايى نمى‏شود و عملى كه محقق مى‏شود، معرفتى را پشتوانه‏ى خود دارد كه اگر معرفت درست نباشد و به قول منطقى‏ها ارزش صدق نداشته باشد، عمل نيز منطبق و هماهنگ با واقع نخواهد بود. شما مى‏خواهيد براى خدا كار كنيد و متعلق عمل شما خداست، اما خدا چيست و كيست؟ براى اين پرسش، پاسخى در خور ندارند. بحث‏هايى‏كه در حوزه‏ها در اين رابطه هست حاشيه‏اى است. براى نمونه، آقايى از مشهد با هزينه‏ى فراوانى به قم مى‏آيد تا وحدت وجود را به دعوا بكشاند. در حالى كه نخست بايد ديد خدا چيست و كيست و سپس گفت وحدت دارد يا كثرت.

بايد عرفان نظرى را در مرتبه‏ى نخست مورد اهتمام قرار داد و به دست آورد خدا كلى است يا جزيى و شخصى است يا حقوقى يا حقيقى. بسيارى از عالمان دينى خداوند را كلى و امرى حقوقى مى‏دانند. حكمت عملى با ابهام در اين پرسش‏ها نتيجه نمى‏دهد. ارزش حكمت عملى به ارزش حكمت نظرى است. اگر حكمت نظرى نباشد، ماجراى راهب و زاهدى پيش مى‏آيد كه در اصول كافى آمده است و مى‏گفت كاش خدا الاغش را مى‏فرستاد تا از اين علف‏ها بخورد پيش مى‏آيد. اگر حكمت نظرى نباشد، از نماز حتى اول وقت نيز چيزى بيرون نمى‏آيد.