فرهنگ عرفان

فرهنگ حاضر تبیین پاره‏اى از اصطلاحات عرفانى است.

دانش عرفان با آن‏كه عروس دانش‏هاست، ولى متأسفانه آثار مكتوب آن درگير آشفتگى و اعوجاج است و با آن‏كه معانى بلند و حقايق طولانى و مضامين رسايى دارد، به‏دور از كژى و كاستى نيست؛ چرا كه عرفان زمينه‏هاى گوناگونى دارد كه نمى‏تواند ناخالص باشد. عرفانى كه گاه از موعظه، كلام و گاه از قلندرى مى‏رويد، چيزى بهتر از وضعيت موجود پيدا نمى‏كند. عرفانى كه از كلام عاميانه بر مى‏آيد، هرگز نمى‏تواند تمامى گزاره‏هاى آن منطقى و برهانى باشد. عرفان كامل و سالم، آن است كه از منطق و فلسفه‏ى الهى رشد يابد و مبادى آن حكمت، وحى و سنت حضرات معصومين عليهم‏السلام باشد. عارف آن نيست كه هرچه دلش بخواهد به عنوان كشف و كرامات بگويد و آن را به ميل بافندگى مانند كند. عرفان سالم آن است كه تمامى مبادى آن داراى حكمت، منطق و ميزان باشد.

تنها عرفانى مى‏تواند راه‏گشا باشد كه به‏دور از پيرايه است و در سراسر منش‏ها و كنش‏هاى نظرى و عملى از سخن‏هاى تهى از دليل و خرافات ساختگى، خالى باشد. عرفانى كه صحت و صواب نظرى و عملى را دارا بوده و سخنى كم‏تر از دليل نداشته باشد يا با دليل، سخنى ارايه دهد و يا خود، ارايه‏ى حقيقتى كند، بدون آن‏كه مخالفتى با دليل و برهان درست داشته باشد. چنين عرفانى داراى ارزش حقيقى است كه اين نيز براى متكلم عارف يا قلندر عارف ميسر نمى‏باشد و تنها مؤمن منطقى و سالك حكيم و عارف ولايى است كه مى‏تواند با ره‏توشه‏ى انديشه و وحى، خود را راهى اين راه سازد.

شيعه بايد راه خود را باز يابد و عرفان خود را خويش ترسيم كند و به‏دور از انظار ديگران يا خوراك مايه‏هاى اين و آن، عرفان ولايى خويش را ترسيم كند. عرفانى كه سراسر ولايت، امامت، وحى، ديانت، شريعت، حكمت، منطق و درايت باشد و زيربناى فلسفى، مبادى منطقى و خميرمايه‏ى ولايى داشته باشد. عرفان موجود با آن‏كه بدايعى بس بلند و ارجمند دارد، به دور از كاستى نيست، گذشته از آن كه زيربناى كلامى و مشى اهل سنت را دارد. عرفان شيعه بايد انباشته از حكمت، ولايت، منطق و درايت باشد يا ببيند و نشان دهد و يا با سند و دليل بگويد وگرنه خاموش ماندن بهتر از آوردن كلام نادرست است.

عرفان نظرى و عملى ما با تمامى ارزش‏هاى آن، انباشته از پيرايه و نادرستى‏هاست به طورى كه قابل ارايه نمى‏باشد و بايد به دقت مورد تصحيح قرار گيرد و متن نظرى و عملى آن مجزا و مشخص از عرفان موجود گردد.

جاى تأسف است كه شيعه با آن كه اساس عرفانى دارد، بر سر سفره‏ى عرفان ديگران مى‏نشيند و از آن ارتزاق مى‏كند و نان‏خور ديگران شده است كه نانشان نه از تلخى به دور و نه از مسموميت مصون مى‏باشد. لازم است عرفان شيعى به طور مجزا و مشخص و به صورت كامل و سالم طراحى گردد و به دور از كاستى‏ها و پيرايه‏ها و بافندگى‏هاى بى‏اساس ارايه گردد تا عرفانى بس بلند با مبادى توحيد ولايى و منش منطقى و حكمى و اساس عشقى و ولايى خود را در صحنه‏ى انديشه و عمل ظاهر سازد.

نگارنده با هدف گفته شده اين فرهنگ مختصر را رقم زده است تا يادآورى باشد براى تدوين فرهنگى مفصل كه واژگان و تبيين آن برآمده از مسفورات عرفانى نگارنده؛ مانند: بازانديشى شرح فصوص الحكم، مصباح الانس و منازل السائرين كه مبانى عرفان ولايى شيعه را تبيين نموده و نخستين فرهنگ شيعى در اين زمينه دانسته مى‏شود. اميد است آن فرهنگ در آينده تدوين، و به علاقمندان تقديم گردد. ان‏شاء اللّه‏.

برای نمونه در زیر به برخی از اصلاحات اشاره ای می شود:

حرف الف

آب: مظهر تمامى روشنايى‏ها.

آتش: چهره‏ى شور و شر تمامى طوفان‏هاى نفسانى.

آدم: حقيقت آدم دم است و دم نفس رحمان و چهره‏ى قبض رب مى‏باشد.

آز: كمبود قسرى نفس اماره.

آغوش: وصول به لطف تازگى‏هاى هستى.

آيينه: نماى تمامى كثرات وحدت.

ابتلا: امتحان سالك براى رفع حجاب به رفع بقاى خويش.

ابد: اسم بقاست.

ابد الابد: آخريت بى‏آخر.

ابر: حجابى است كه زمينه‏ى رحمت حق را ايجاب كند.