درآمدی بر شناخت قرآن کریم

بررسى علت مهجوريت قرآن كريم در حوزه‏هاى علميه ضرورتى است كه بايد به آن پرداخت و در رفع و چاره‏جويى آن تلاش جدى نمود و با آسيب‏شناسى تخصصى و كارشناسى اين امر، شيوه‏هاى برون‏رفت از آن را با دورى از هر گونه افراط و تفريطى نهادينه نمود.

از طرفى، حوزه‏هاى علمى به عنوان متوليان دينى و پرچم‏داران نهضت اسلامى در عصر غيبت، لازم است روش‏هاى عمومى و تخصصى استفاده از قرآن كريم را براى حضور هرچه مؤثرتر اين كتاب آسمانى در جامعه‏ى اسلامى و انس گرفتن همه‏ى افراد با آن به دست آورند و راه‏هاى فهم حقايق قرآنى را هموار سازند و به شبهه‏هاى موجود به شيوه‏هاى علمى و به صورت مدلّل پاسخ دهند و چگونگى خاتميت اين كتاب آسمانى و پاسخ‏گويى آن به همه‏ى نيازهاى بشر را تبيين نمايند.

نوشته‏ى حاضر مسايل بنيادى گفته شده را در قالب شش مقاله مورد بررسى و تحقيق قرار مى‏دهد و راه انس و چگونگى تشرّف به محضر قدسى قرآن كريم را بيان مى‏دارد و علت وجوه تفسيرى و چرايى چندگانگى آن را تبيين مى‏نمايد.

مقالات شش‏گانه‏ى اين كتاب عبارت است‏از:

1ـ مهجوريت قرآن كريم در حوزه؛

2ـ روش‏هاى استفاده از قرآن كريم؛

3ـ چيستى قرآن كريم؛

4 ـ در محضر قرآن كريم؛

5 ـ تفسير و علم قرآن كريم؛

6 ـ اكثريت در قرآن كريم.

علت بى‏اعتنايى عملى و مهجور بودن قرآن كريم در ميان حوزه‏هاى شيعه مناطى اعتقادى دارد و آن اين است كه شيعه خود را در استفاده از قرآن كريم مستقل نمى‏داند و در فهم آيات، هميشه به روايات آن توجه داشته است و هرچه معصوم عليه‏السلام فرموده باشد، آن را عمل مى‏كند؛ خواه موافق ظاهر آيه باشد يا نباشد.

به طور مثال، قرآن كريم مى‏فرمايد: «وَإِذَا حُيِّيتُمْ بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّوا بِأَحْسَنَ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَا».

در اين آيه، به‏خوبى فهميده مى‏شود كه جواب سلام بهتر است كامل‏تر از خود سلام داده شود. اگر فردى بگويد: «سلام عليك»، در جواب بهتر است «و رحمة‏الله و بركاته» اضافه شود و از اين آيه، اطلاق نيز فهميده مى‏شود كه خواه در حال نماز باشد يا نباشد، تفاوتى ندارد.

در كنار اين مطلب، فقيهان در فتوا مى‏فرمايند: «اين امر مخصوص غير نماز است و در نماز جواب زيادتر جايز نيست» و ملاك آن را روايت قرار مى‏دهند.

بنابراين، با آن‏كه قرآن كريم چنين بيانى دارد، هنگامى كه معصوم عليه‏السلام ، چنين معنايى از آن مى‏نمايند، ملاك براى عمل، سخن معصوم مى‏باشد.

بر اين اساس، شيعه خود را در فهم قرآن كريم مستقل نمى‏داند و مى‏گويد: قرآن كريم داراى وجوه بسيارى است و بايد براى استفاده از آن از معصوم استمداد جست. اين خود علت اهتمام شيعه به روايات را روشن مى‏كند؛ در حالى كه بايد گفت: در واقع، سند فقهيان شيعه روايات حضرات معصومين عليهم‏السلام است نه قرآن كريم و در صورت فقدان روايت، رو به سوى امر ديگرى مى‏نمايند و قرآن را داراى وجوه و تابع بيان معصوم مى‏دانند كه اين خود، علت عدم اهميت عملى به قرآن مجيد مى‏گردد؛ زيرا قرآن براى فهم ما مستقل نمى‏باشد و «من خوطب به» آن را معين مى‏نمايند و اين امر، خود علت انزوا و ترك بحث و درس و بررسى و تحقيق درباره‏ى آموزه‏هاى قرآن كريم را دنبال دارد.

گاه عالم و مجتهدى درباره‏ى اصل يا قاعده‏اى، قدرت بحث در ماه‏هاى متعددى را دارد؛ حال آن كه قرائت چند آيه‏ى صحيح؛ آن هم از حفظ براى وى ممكن نيست؛ در عين حال، ريزه‏كارى‏هاى فراوان بحث‏هاى اصولى را دنبال مى‏كند؛ اما معانى آيات را در انديشه ندارد و در صورت ضرورت و لزوم، خود را به مراجعه به قرآن كريم نيازمند مى‏بيند.

شيعه فهم قرآن و دقايق قرآنى را به‏خوبى از معصوم استفاده كرده؛ در صورتى كه از محضر قرآن كريم استفاده‏اى نبرده است.

قرآن كريم تنها كتاب كامل آسمانى است كه گذشته از مصون ماندن از گزند حوادث، راه‏گشاى تمامى نيازمندى‏هاى مادى و معنوى انسان در تمامى زمينه‏هاى لازم مى‏باشد. قرآن مجيد تنها كتاب هستى و شناسنامه‏ى تمامى موجودات از حق تا خلق و از حق تا باطل مى‏باشد. آن‏چه در اين رابطه اهميت بسيار دارد روش ورود به قرآن كريم و نوع كام‏يابى از آن است كه چندان آسان نيست و بايد با صفاى باطن و استمداد تمام از سنت اولياى معصوصين عليه‏السلام قرب به اين كتاب الهى پيدا كرد و با آن مأنوس گرديد.

براى استفاده از مواهب علمى و عملى قرآن كريم سه راه متفاوت و به هم مرتبط وجود دارد كه در اين‏جا هر يك به‏طور خلاصه بيان مى‏شود:

نخست ـ راه‏يابى عموم به قرآن كريم و پيروى از راه‏يافتگان به كتاب الهى كه طريق همگانى است و بايد همه مؤمنان جهت استفاده‏ى هرچه بيش‏تر از قرآن كريم به توسط راه يافتگان معنوى و صاحبان اسرار اين كتاب الهى به محضر عام قرآن راه يابند و از گزند انحرافات كج‏روان خود را دور دارند.

دوم ـ راه استدلال و تحقيق كه تحصيل مبادى خاصى را لازم دارد و در خور همگان نمى‏باشد و تنها پويندگان علمى و راه‏يافتگان ايمانى مى‏توانند آن را با تحصيل مبادى لازم پى‏گيرى نمايند.

سوم ـ طريق خاص ولايى كه صفات معنوى وقرب ربوبى و ورود حضورى به حقايق الهى را لازم دارد و تحصيل اين روش، مبادى معنوى فراوانى را مى‏طلبد.

اين روش ورود قرآنى، ويژه‏ى راه‏يافتگان ولايى است و تنها در خور اولياى الهى مى‏باشد و تنها با انس به قرآن كريم و حضور در محضرش كه جز با صفاى باطن و طول مدت به دست نمى‏آيد هرگز ميسر نمى‏شود و بايد دست الهى او را در راه‏يابى معنوى به قرآن مجيد گشايش دهد و عنايات حق با او همراهى نمايد تا با پذيرش كتاب آسمانى او به حقايق باطنى قرآنى آشنا گردد.