کتاب خدا

كتاب حاضر تلاشى اندك و خُرد است براى معرفى برخى از ابعاد قرآن كريم و بيان راه ورود و آشنايى به اين كتاب دانش‏هاى بى‏پايان، که به عناوین و موضوعات زیر می پردازد:

سند قرآن كريم، درياى پايان‏ناپذير، شفا و خسران، شناسنامه‏ى خدا، انسان و جهان، محكم گرفتن آيات الهى، انس با قرآن كريم و غيب‏يابى، تفاوت قرآن كريم با كتاب‏هاى علمى، دانش‏هاى ناشناخته‏ى قرآن كريم، موسيقى قرآن كريم، زبان موسيقايى قرآن كريم، قرائت عربى، كتاب وحى و آسيب‏شناسى حفظ آن، دريافت مذاق قرآن كريم، تفسير قرآن كريم به زبان حق، مطالعه‏ى تخصصى قرآن كريم با، پژوهش‏هاى ميدانى، روش تفسيرى قرآن كريم، موانع گسترش فرهنگ قرآن كريم، هيمنه‏ى قرآن كريم، كتاب تخصصى ادبيات و معناشناسى، تحريف‏ناپذيرى قرآن كريم.

قرآن كريم كه تنها كتاب قدسى و آسمانى درست خداوند در اختيار بندگانش هست، امروزه به بركت انقلاب اسلامى و با رشد و توسعه فن‏آورى‏هاى روز در تمامى جوامع بيش از گذشته مطرح است و پرتيراژترين كتاب دنيا دانسته مى‏شود. آموزش اين كتاب آسمانى در سطوح مختلف؛ اعم از صوت، لحن، قرائت، تجويد، حفظ، ترجمه و تفسير فراگير شده و حتى براى آن دانشگاه علوم قرآنى يا مركز تخصصى تفسير تأسيس گرديده و به همت محققان، دوره‏هاى مختلف تفسير ترتيبى و موضوعى براى آن تدوين شده است، ولى با همه‏ى اين تلاش‏ها، بحث اين است كه نه دانشگاه قرآنى و نه رشته‏ى تخصصى تفسير هيچ يك در جاى شايسته‏ى خود قرار ندارد و نسبت به علوم موجود در قرآن كريم و كارى كه بايد در اين رابطه انجام گيرد، تنها نام آمادگى قرآنى را مى‏توان بر آن‏ها نهاد و نام‏گذارى فعلى با كاستى‏هاى فراوانى كه اين دو مركز دارد كوچك شمردن قرآن كريم است. عظمت قرآن كريم هنوز كه هنوز است دريافت نشده و هرچه كه در اين زمينه كار شده، هنوز به ظاهر و سطح قرآن كريم نيز نرسيده است و چنان‏چه كار محتوايى درست و از مجراى شايسته‏ى خود در اين زمينه انجام نگيرد، تفسيرها و نگارش‏هاى قرآنى نه تنها به رونق معارف اين كتاب آسمانى نمى‏انجامد، بلكه پرده‏اى بر حقايق آن مى‏اندازد.

قرآن كريم بزرگ‏ترين و شگرف‏ترين كتاب علمى است كه هيچ نظير و همتايى نمى‏توان براى آن سراغ داشت و با تمام كوچكى حجم، همه‏ى مطالب را در خود جاى داده است. اگر قرآن كريم را با موجودىِ زمين و آسمان و هر آن‏چه هست تطبيق كنند، نه آيه‏اى بدون مقابل وجود خارجى مى‏ماند و نه شى‏ء خارجى مى‏ماند كه آيه‏اى براى آن نازل نشده باشد. قرآن كريم سند و قباله‏ى هستى و عالم است كه تمامى هستى را از شش طرف سند زده است و در نيستى نيز چيزى نيست تا سندى داشته باشد. از عظمت قرآن كريم است كه مجهولات بسيار در آن يافت مى‏شود، به عظمت مجهولات هستى. قرآن كريم مثل نقشه‏ى گنجى است كه رمز آن آسان گشوده نمى‏شود. گنج‏نامه‏اى به خطى مخصوص كه خواندن آن كار هر كس نيست و تسلط ويژه‏ى خود را مى‏طلبد.

در فهم قرآن كريم به كسى نياز است كه هم آسمان و هم زمين و به تعبير ديگر، همه‏ى هستى را ديده باشد و هم اين سندنامه‏ى هستى را مطالعه كرده باشد تا بتواند سند را با تمام هستى تطبيق كند و كسى كه بتواند آن را با همه‏ى هستى تطبيق نمايد، راه‏هاى آن و گنج‏هاى نهفته‏ى درون آن را نيز مى‏يابد و چنين كسى است كه مى‏تواند از ديگران دست‏گيرى نمايد و نشانى هر راه و گنج پايان آن را شرح دهد و ذهن‏ها را از شايبه خالى كند و به آن هستى برساند. پرواضح است اگر كسى خود به توهم هستى رسيده باشد، نمى‏تواند راهنماى مطمئنى باشد؛ از اين‏رو شناخت راهنما و استاد بسيار مهم است و البته در زمان غيبت، اين شاگرد است كه بايد در جست‏وجوى استاد كارآزموده بر آيد.

عظمت قرآن كريم چنين استادى را مى‏طلبد و چنين كارى از هر كس بر نمى‏آيد. اگر دانشمندى زمين‏شناس باشد، چون همه‏ى جهان را نديده و فقط در زمين‏شناسى تخصص دارد، بحث‏های زمين‏شناسى را نمى‏تواند از همه‏ى آيات جدا كند و اگر تحقيقى نيز نمايد، چون موضوعات مختلف به وفور در قرآن كريم وجود دارد، آن شخص بردبارى نمى‏كند تا آيات را يك به يك بررسى كند و بعد از جدا كردن آيات مربوط، آن را دسته‏بندى كند و بعد از دسته‏بندى به‏صورت روز در آكادمى‏هاى جهان مطرح سازد و از دانشمندان كمك بطلبد؛ از اين‏رو دنبال سند نمى‏رود و همين‏طور است حكايت دانشمندان علوم ديگر. از سوى ديگر، كارشناسان علوم قرآنى و مفسران نيز در مورد تطبيق آيات با موضوعات خارجى بحث نمى‏كنند و شايد بيش از چند موضوع را نشناسند و به طور كلى مشكل اين است كه سندخوانان موضوع نمى‏دانند و موضوع‏شناسان، سند در دست ندارند. براى تقريب ذهن مى‏توان به مملكتى مثال زد كه واضعان قانون آن مشكل و دردى ندارند و دردمندان آن نيز قانون و راه‏كار نمى‏دانند.

براى شناخت قرآن كريم، نخست به استادى ماهر نياز است كه هم نقشه را در دست داشته باشد و هم مكان نقشه را بداند.

روش كار در قرآن كريم نيز مختلف است؛ چون افراد متفاوت اعم از كارگر، كشاورز و روستانشين گرفته تا مهندس، تكنسين، خلبان، فضانورد و پزشك، همه و همه را در بر مى‏گيرد و پاسخ مى‏گويد و برترى خود را براى آنان ثابت مى‏نمايد.

قرآن كريم در جغرافى از زمين‏شناسى صحبت كرده است؛ به‏گونه‏اى كه نه روستا و شهر و كوه و جنگل؛ بلكه قواعد كلى زمين را كه زمين روى آن محورها به جهت جغرافيايى حركت مى‏كند، تشريح مى‏نمايد. تطبيق اين قواعد بر عهده‏ى عالمان و دانشمندان است. در جغرافياى قرآنى از كوه‏ها به عنوان استحكام زمين ياد شده است كه نمى‏گذارد زمين و خاك از هم بپاشد. سرعت بادهاى جوّ از ششصد تا هزار كيلومتر در ساعت است و كوه‏ها نمى‏گذارد اين بادها با چنين شدتى به زمين و سطح پهن آن، كه دشت‏هاى كنار كوه باشد نزديك شود و اگر چنين نبود، خاكى روى زمين نمى‏ماند. اين مطلب را جغرافى‏دانى به ذهن مى‏گنجاند كه از سطح زمين خارج شده و روى تأثير آسمان بر زمين مطالعه كرده باشد و نيز هزاران عامل ديگر كه در اين مختصر نمى‏گنجد را در دست داشته باشد.

قرآن كريم در هر علمى متناسب با آن علم بحث نموده است. در ستاره‏شناسى و عمر آن و حركت سيارگان و سمت و سوى هر يك و نيز در عمر زمين و هم‏چنين از پزشكى و از بدن و آن‏چه براى آن نياز است و اين‏كه آيا انسان با غذا زنده است يا با اراده يا با هر دو و در علم شيمى از ذات و درون اشيا سخن مى‏گويد و در هر دانشى كه وارد مى‏شود چنان گزاره‏هاى دقيقى آورده است كه انسان متحير مى‏ماند. قرآن كريم همه‏ى هستى را داراى درك و شعور مى‏داند كه خداى خويش را مى‏شناسند و به تسبيح او مى‏پردازند: «وَإِنْ مِنْ شَيْءٍ إِلاَّ يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ»(1). همه چيز داراى عقل و خرد است و بندگان به اسباب درك آن توجه ندارند. از نظر انسان كنونى، اسب و سنگ نيز رياضى مى‏داند! اين حرف‏ها در خيالات ذهن بشر نمى‏گنجد. انسان‏ها نمى‏دانند و غافلند از اين‏كه همه‏ى اشيا تسبيح مى‏كنند و همه چيز را مى‏دانند و تسبيحشان را مى‏فهمند و اين چنين نيست كه حيوانات نتوانند علوم اعتبارى ما را درك كنند. علم رياضى يا هندسه يا نوشتن و كتابت كه مخلوق دست بشر است، فقط خود بشر آن را مى‏فهمد و اگر همين مطالب را نسل حاضر به نسل آينده نياموزد، همه از بين مى‏رود. وقتى فرزند، زبان باز مى‏كند، مفاهيم براى مغز و ذهن او آموزش داده مى‏شود و در مدرسه نوشتن را به او ياد مى‏دهند و نيز هر روز جامعه و خانواده چيزى به ذهن فرزند به صورت تعليمى وارد مى‏كند و او اين علوم اعتبارى را مى‏آموزد و فقط هم خود آنان مى‏فهمند كه چيست؛ مثل رمزى كه فرماندهان و بى‏سيم‏چى‏ها در عمليات جنگى ميان هم رد و بدل مى‏كنند و تنها خود آن‏ها مفهومش را درمى‏يابند. علوم اعتبارى مثل همان رمزهايى است كه انسان‏ها آن را براى تبادل اطلاعات ميان يك‏ديگر گذاشته‏اند و با آن با هم سخن مى‏گويند و مى‏نويسند و غير از انسان، كسى آن را نمى‏فهمد و چون به طبقه و نسل بعد مى‏گويند، آنان از اين الفاظ معنايى را مى‏فهمند وگرنه آن‏ها نيز از اين الفاظ چيزى به ذهنشان نمى‏آمد.

اگر زبان حيوانات از راه علم روان‏شناسى دنبال شود، مى‏توان به منطق الطير و زبان حيوانات دست يافت و آن را رمزگشايى و درك كرد و در آن صورت است كه انسان در مى‏يابد حيوانات براى انسان چه حرف‏ها كه در دل نهفته ندارند. مورچه دوست دارد با انسان سخن گويد و اشتباهات او را خاطرنشان شود. قرآن كريم تمامى اين مسايل را در خود دارد؛ ولى تحقيقى علمى بر روى آن انجام نشده و چه مرواريدها كه از درياى بى‏كران قرآن كريم استخراج نشده است. اشيا صحبت مى‏كنند؛ ولى كيست كه اين سند را دنبال كند و بيابد كه اشيا چگونه و در كجا سخن مى‏گويند و با چه كسى هم‏كلام مى‏شوند؟!

عموميت قرآن كريم به‏گونه‏اى است كه نه تنها با دانشمندان سخن مى‏گويد، بلكه در سطح پايين با مردم عادى نيز همراه و هم‏كلام مى‏شود و براى آنان سخنى تازه مى‏آورد. قرآن كريم با كارگر و كارفرما و با فقير و مسكين به‏گونه‏اى صحبت مى‏كند كه گويا در متن جامعه با آنان زندگى كرده و بر سر سفره‏ى آنان نشسته و با دردهاى آنان هم‏درد بوده است، نه اين‏كه تنها حرف‏هاى آسمانى داشته باشد و از كار كارگران دنيا چيزى نگويد.